2000 jaar cultusplaats
Tussen de fundamentresten van een vroegchristelijk kerk en van een middeleeuwse kerk met uitbreidingen, waaronder een grote crypte, bevinden zich de overblijfselen van twee opeenvolgende Romeinse tempels uit de 1e eeuw na Christus, waarvan de tweede één van grootste in het noordwestelijke deel van het Romeinse Rijk was. Het is allemaal te bezichtigen onder de vloer van de huidige kerk. Daarnaast bevatten de vitrines enkele uitzonderlijke vondsten.
De gotische kerk
De huidige Grote Kerk met haar monumentale toren is gebouwd in de 15e eeuw in gotische stijl. De kerk moet een bijzonder rijke uitmonstering gehad hebben met beelden op de toren en de diverse altaren in de kerk. In 1588 tijdens schermutselingen met de Spanjaarden werd veel verwoest. Een tweede ramp trof de kerk in 1701 toen de toren getroffen werd voor een blikseminslag. Rampzaliger was de verwoesting in 1944 aan het eind van de oorlog. Slechts de muren stonden nog overeind. In de jaren na de oorlog werd een grootscheepse restauratie voorafgegaan door intensief archeologisch onderzoek. De resultaten waren spectaculair en door de kerkvloer vervolgens in gewapend beton uit te voeren, bleef alles toegankelijk.
De Romeinse tempels
Omstreeks de jaren 50 van de 1e eeuw bouwden Romeinen op deze plek een rechthoekige tempel waarschijnlijk voor de Bataven in Romeinse militaire dienst die hier hun eigen godheid vereerden. Omstreeks 100 werd dit gebouw vervangen door een nieuwe tempel: één van de grootste Gallo-Romeinse tempels ten noorden van de Alpen. Deze bestond uit een rechthoekige hoog oprijzende cella met daaromheen een lager aansluitend lessenaardak ondersteund door een zuilengalerij.
Middeleeuwse periode
In de 8e eeuw arriveerde Werenfried in deze streek en stichtte met succes een christelijke gemeenschap. Speodig daarna bouwde men een vroegchristelijke zaalkerk. Resten van de fundamenten zijn nog aanwezig. De Utrechtse bisschop Balderik liet in de 10e eeuw het gebeente van de in hoog aanzien staande Werenfrief opgraven en in een schrijn plaatsen. Hij breidde de bstaande kerk uit naar het westen en aan de oostzijde bouwde hij een crypte, ongetwijfeld om plaats te bieden aan het gebeente van Werenfried. Toenemende pelgriamge naar Werenfried, die in het bijzonder aangetroepen werd tegen jicht en reuma, laat zich aflezen aan een spoedige uitbreiding van de crypte. De versmalde uitbouw tot buiten de kerkmuren van de huidige kerk maakte deze crypte tot een unicum in de Nederlandse kerkarchitectuur. Door diverse uitbreidingen ontstond een kerk in romaanse stijl. In het begin van de 15e eeuw ontstonden rigoureuze nieuwbouwplannen, die geleid hebben tot de huidige gotische kerk met behoud van een authentiek muurgedeelte uit de 10e eeuw dat zichtbaar is gebleven in het koor.
Tekst en foto’s: Tempel | Kerk Museum Elst